Zespół stresu pourazowego (PTSD- postraumatic stress disorder) to zaburzenie lękowe, które występuje u osób narażonych na traumatyczne wydarzenie. Jego podłoże jest uwarunkowane środowiskowo, ponieważ wywołuje go stresor.
Zaburzenia PTSD można było zaobserwować już w starożytności, zapoznając się z „Odyseją “Homera- historią Odysa, weterana wojny trojańskiej i jego opisami nawracających wspomnień wojennych. Innym przykładem przypadku zespołu stresu pourazowego z dawnych czasów, choć już nie tak dawnych jak starożytność, bo z XVII wieku, mogą być pamiętniki Samuela Pepysa- angielskiego urzędnika państwowego, który przeżył londyński pożar, a rozszerzający się ogień idący w stronę jego domu i panikę innych ludzi, próbujących uratować swój dobytek, obserwował na własne oczy.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) jest poważnym zaburzeniem zdrowia psychicznego, które może mieć niszczący wpływ na życie ludzi. Według danych Departamentu Spraw Weteranów Stanów Zjednoczonych na PTSD cierpi około 8 milionów dorosłych. Osoby żyjące z PTSD doświadczają natrętnych wspomnień, retrospekcji, koszmarów i znacznego unikania bodźców związanych z traumatycznym wydarzeniem. W celu opanowania objawów i poprawy funkcjonowania, osoby dotknięte PTSD muszą otrzymać odpowiednią opiekę i leczenie.
Jaka terapia przy PTSD jest najlepsza?
Terapia zespołu stresu pourazowego (PTSD) może pomóc osobom zmniejszyć objawy i znaleźć większe poczucie dobrostanu. Jedną z najkorzystniejszych form terapii dla osób z PTSD jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Ten rodzaj terapii pomaga pacjentom nauczyć się rozpoznawać i zmieniać szkodliwe wzorce myślowe oraz zachowania, które mogą przyczyniać się do ich niepokoju. Innym rodzajem psychoterapii stosowanej w leczeniu PTSD jest terapia ekspozycyjna, która pomaga ludziom skonfrontować się z ich lękami w bezpiecznym środowisku bez doświadczania krzywdy lub niebezpieczeństwa. Ostatecznym celem terapii ekspozycyjnej jest pomoc ludziom w przepracowaniu strachu, którego doświadczają, gdy są narażeni na przypomnienie traumy, tak aby mogli ostatecznie odczulić się od niej i zmniejszyć poziom stresu w konfrontacji z takimi wyzwalaczami w rzeczywistych sytuacjach życiowych. Inne zabiegi, takie jak EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing Therapy), doradztwo grupowe, doradztwo rodzinne, techniki relaksacyjne, medytacja mindfulness, dziennikarstwo, terapia sztuką, itp. mogą być również korzystne w zależności od indywidualnych potrzeb i preferencji.
W razie potrzeby obok terapii mogą zostać przepisane również leki, ponieważ niektóre leki mogą być pomocne w zmniejszaniu objawów takich jak lęk czy bezsenność, które są często związane z PTSD. Należy jednak pamiętać, że same leki nie mogą leczyć PTSD; dla uzyskania najlepszych rezultatów należy je stosować wyłącznie w połączeniu z psychoterapią. Ważne jest również dla pacjentów dotkniętych tym zaburzeniem, aby utrzymać zdrowe nawyki stylu życia , takie jak wystarczająca ilość snu, regularne ćwiczenia , zdrowe nawyki żywieniowe , unikanie substancji, w tym alkoholu i narkotyków rekreacyjnych , itp.
Osoby żyjące z zespołem stresu pourazowego nie powinny przechodzić przez tę trudną podróż samemu , istnieje wiele skutecznych metod leczenia dostępnych , które mogą pomóc rozwiązać ich objawy , tak aby mogli prowadzić bardziej satysfakcjonujące życie . Szukanie profesjonalnej pomocy od wykwalifikowanego lekarza zdrowia psychicznego jest ważnym pierwszym krokiem w kierunku uzdrowienia z traumy i znalezienia spokoju w sobie ponownie . Z właściwego leczenia , osoby cierpiące na PTSD może znaleźć ulgę od niepokojących myśli , koszmary , retrospekcje , itp., więc mogą żyć pełniej ponownie .
Symptomy zespołu stresu pourazowego
Typowymi symptomami, które objawiły się u Pepysa były nieustanne sny „na temat ognia i walących się domów “, a także następstwa psychiczne, w tym próby samobójcze u innych ofiar pożaru. Kolejnymi symptomami, które mogą wystąpić w PTSD to lęki przed ponownym przeżyciem takiego doświadczenia traumatycznego, jaki miał wcześniej miejsce, np. Charles Dickens, po przeżyciu katastrofy kolejowej w 1865 r., zaczął się panicznie bać podróżowania pociągami. Co ciekawe, na PTSD może wystąpić również u rodzin i osób bliskich poszkodowanego w wyniku zdarzenia traumatycznego, np. U żon weteranów wojennych, lub świadków gwałtu.
Podczas I wojny światowej, wielu oficerów i żołnierzy doznało „załamania nerwowego “, co skutkowało trafieniem do szpitala, a 25% z nich kontynuowało leczenie w szpitalach psychiatrycznych.
Kolejnymi symptomami przy zaburzeniu PTSD mogą być: niepokój ruchowy, nadmierna pobudliwość, problemy z zaśnięciem i nieustanne wspominanie doświadczeń traumatycznych. Bardzo znanym przykładem ludzi z powyższymi objawami były osoby po doświadczeniach pobytu w obozach jenieckich i byli więźniowie obozów koncentracyjnych z II wojny światowej. Objawy te zostały określone nazwą KZ- syndrom, czyli Zespół obozu koncentracyjnego.
U osób zarówno z zaburzeniem KZ-syndromu i PTSD można zaobserwować drażliwość, utrudnienie kontaktu z otoczeniem, nieufność wobec ludzi, apatię, płaczliwość, utratę sensu życia, konfliktowość, poczucie mniejszej wartości, czy przesadną troskę o zdrowie, a także depresję oraz nadużywanie alkoholu i narkotyków. U niektórych występują również objawy somatyczne, takie jak dolegliwości przewodu pokarmowego, bóle głowy, czy nieprawidłowy układ krążenia, co może spowodować trudności z postawieniem trafnej diagnozy.
Sposób diagnozy PTSD i najlepsza terapia
Poszkodowany nie rzadko nie może dostrzec tego, że potrzebuje pomocy. Wówczas niezbędni mogą okazać się jego najbliżsi, którzy będą w stanie przekonać osobę z PTSD do wizyty u psychiatry bądź psychologa. W diagnostyce zespołu stresu pourazowego wykorzystuje się tzw. Wywiady ustrukturyzowane niektóre skale typu skala wpływu zdarzeń, czy skala Missisipi dla kombatantów lub cywili, a także Kwestionariusz do Pomiaru Zaburzenia po stresie traumatycznym. Zaleca się również wykonanie Kwestionariusza PTSD Salomona, wywiad PTSD Goldsteina, kwestionariusz Carda i kwestionariusz Foy.
Leczenie i terapia PTSD
W leczeniu PTSD stosuje się oddziaływania psychologiczne oraz farmakologiczne. Oddziaływania psychologiczne obejmują terapię poznawczo-behawioralną, desensytyzację za pomocą ruchu gałek ocznych oraz terapię ekspozycyjną. Leczenie farmakologiczne ma charakter objawowy i jest stosowane jako uzupełnienie. W przypadku ciężkich objawów, takich jak bezsenność, zaburzenia lekowe i depresja, stosuje się leki nasenne lub przeciwdepresyjne. Skuteczność leczenia selektywnymi inhibitorami zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) została wykazana w niektórych badaniach. Leczenie może przynieść poprawę nawet po wielu latach od wystąpienia objawów, dlatego czas ich trwania nie powinien mieć wpływu na decyzję o rozpoczęciu terapii.
Klasyfikacja PTSD
Jednak, aby dojść do powyższych opcji, należy wziąć pod uwagę parę kryteriów diagnostycznych PTSD według DSM-IV (klasyfikacja amerykańska; zaburzenie stresowe pourazowe):
1) „Osoba doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem obejmującym rzeczywistą śmierć lub zagrożenie śmiercią, bądź też poważne zranienie fizyczne lub naruszenie fizycznej integralności siebie lub innych“
2) „Reakcja osoby obejmowała intensywny strach, bezsilność lub przerażenie“
3) „Ponowne przeżywanie traumatycznego zdarzenia“ (musi być spełniony przynajmniej sposób, np. powracające dręczące sny)
4) „Uporczliwe unikanie bodźców związanych ze urazem i nieobecny przed urazem paraliż ogólnej wrażliwości uwidoczniający się co najmniej w 3 przejawach“, np. Poczucie odrzucenia przez innych, poczucie braku perspektyw na przyszłość, czy próbyb unikania myśli związanych z urazem.
5) „Nadmierna pobudliwość w DSM- IV obejmuje nieobecne przed urazem przynajmniej dwa objawy“, np. Trudność w zasypianiu, czy drażliwość
Mózgowe i biologiczne podłoże PTSD
Znaczna część badaczy postrzega PTSD jako zaburzenie mechanizmu wzbudzenia, które jest efektem neurologicznej nadwrażliwości i utrzymywania się wzbudzenia w podkorowych strukturach systemu limbicznego. Związane jest to głównie z: ciałem migdałowatym, hipokampem i miejscem sinawym (tworzenie odpowiedzi na bodźce stresujące; innymi strukturami odpowiedzialnymi za to są: wzgórze, podwzgórze, kora mózgowa płatów czołowych okolicy nadczołowej i hipokamp). Jedną z podstawowych funkcji ciała migdałowatego jest magazynowanie spostrzeżeń i wspomnień doznawanych w innych strukturach mózgu, aby połączyć zakodowane doświadczenia danej osoby z bieżącym odbieraniem świata zewnętrznego. Umożliwia to przeżywanie stanów motywacyjnych i emocjonalnych. Ze wszystkich pozostałych struktur, ciało migdałowate jest najbardziej związane z ewaluacją emocjonalnego znaczenia pojawiających się bodźców.
Badania wykazują znaczenie ciała migdałowatego w procesach warunkowania oraz wygaszania sensorycznych i kognitywnych skojarzeń w odniesieniu do zdarzenia traumatycznego. Co więcej ciało migdałowate ma mnóstwo połączeń z korą sensoryczną. Jego uszkodzenie może zakłócać emocjonalne wspomnienia, np. hamujące unikanie wywołane przez lękowy odruch orientacyjny i lęk uwarunkowany. LeDoux zaprezentował ważną koncepcję w rozumieniu mechanizmu traumy. Według jego modelu, bodziec emocjonalny trafia najpierw do wzgórza, dalej może podążać dwoma drogami. Krótsza (ze wzgórza) prowadzi do ciała migdałowatego, a dalej prosto do podwzgórza i pnia mózgu. Dłuższa droga prowadzi przez korę czuciową do kory przedczołowej, a dalej do podwzgórza i pnia mózgu. Kiedy jednostka doświadczy wydarzeń traumatycznych np. gwałt, katastrofa lotnicza, wywołuje to bardzo silną reakcję afektywną o znaku ujemnym, uruchamianą jedynie na drodze pobudzenia wzgórza i ciała migdałowatego lub również monomodalnych obszarów kory.
Morgan przedstawił taki oto mechanizm: kiedy jednostka doświadcza traumatycznego zdarzenia, organizm włącza mechanizm walki-ucieczki-zagrożenia. Aktywowaną częścią mózgu jest wtedy ciało migdałowate. Sensoryczne czynniki wyzwalające mogą spowodować natychmiastowe doświadczanie traumy, a w przypadku PTSD wywołać „flashback”. Z upływem czasu wspomnienie jest asymilowane i przechodzi do nowej kory. Bywa, że trauma jest tak wielka, że naturalne, adaptacyjne procesy są blokowane – w rezultacie jednostka doświadcza intensywnego lęku, a w przypadku wielkich traum mogą się rozwinąć symptomy PTSD.
Indywidualne różnice w genach lub obszarach mózgu mogą jedynie sprzyjać rozwojowi zespołu stresu pourazowego, bez rzeczywistego powodowania objawów. Czynniki środowiskowe, takie jak historia choroby psychicznej, uraz głowy lub trauma w dzieciństwie, mogą bardziej zwiększać ryzyko, poprzez wpływ na wczesny wzrost mózgu. Także osobowość oraz czynniki poznawcze, takie jak optymizm i skłonność do postrzegania wyzwań w pozytywny lub negatywny sposób, jak również czynniki społeczne, takie jak dostępność i wykorzystanie wsparcia społecznego, zdają się wpływać na to, jak ludzie przystosowują się do traumy. Obecnie wielu naukowców koncentruje się na genach, które odgrywają rolę w tworzeniu wspomnień strachu. Przykładowo badacze wykryli geny, które wytwarzają:
- Statminę – białko potrzebne do formowania wspomnień strachu.
- GRP (peptyd uwalniający gastrynę) – substancja chemiczna przenosząca sygnały w mózgu, uwalniana podczas emocjonalnych wydarzeń.
Badacze odkryli również wersję genu 5-HTTLPR, która kontroluje poziom serotoniny – która wydaje się podsycać reakcję strachu. Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, prawdopodobnie w zespół stresu pourazowego zaangażowanych jest wiele genów z małymi efektami.