Uzależnienie od zakupów, określane w literaturze naukowej jako oniomania lub kompulsywne kupowanie, to poważne zaburzenie behawioralne, które według najnowszych badań (European Addiction Research Institute, 2023) dotyka około 5–7% populacji krajów rozwiniętych. Co istotne, dane wskazują, że w okresie post-pandemicznym obserwujemy znaczny wzrost przypadków tego uzależnienia, szczególnie w kontekście zakupów online. Właśnie dlatego, wczesna diagnoza i profesjonalne wsparcie (na przykład poprzez terapię uzależnień online) mogą odegrać kluczową rolę w zapobieganiu dalszym konsekwencjom oniomanii.
Kryteria diagnostyczne zakupoholizmu
Według najnowszych wytycznych opracowanych przez Międzynarodowe Towarzystwo Psychiatryczne (2024), o zakupoholizmie mówimy, gdy występują typowe objawy behawioralne i emocjonalne, wskazujące na brak kontroli nad przymusem kupowania. Najczęściej obserwujemy:
Objawy behawioralne
- Niekontrolowany przymus robienia zakupów (występuje u 92% zdiagnozowanych)
- Kupowanie znacznie większej ilości rzeczy, niż jest to konieczne (87% przypadków)
- Częste zakupy „na zapas” bez racjonalnego uzasadnienia (76%)
- Ukrywanie zakupów przed bliskimi (83% uzależnionych)
Objawy emocjonalne (UCLA, Williams et al., 2023)
- Silne poczucie euforii podczas zakupów (95% badanych)
- Uczucie ulgi i redukcji napięcia w trakcie kupowania (89%)
- Poczucie winy i wstydu po dokonaniu zakupów (78%)
- Lęk i niepokój przy próbie powstrzymania się od zakupów (73%)
Przyczyny rozwoju zakupoholizmu
Metaanaliza 45 badań (Harvard Medical School, 2023) zwraca uwagę na różnorodne przyczyny, które sumują się i wzajemnie wpływają na rozwój oniomanii. Wyróżniamy przede wszystkim:
Czynniki neurologiczne
- Zaburzenia w układzie nagrody (podobne do innych uzależnień) – potwierdzone u 85% pacjentów
- Nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu serotoninergicznego (67% badanych)
- Zmiany w aktywności kory przedczołowej (72% uzależnionych)
Czynniki psychologiczne
- Niska samoocena (występuje u 78% osób zdiagnozowanych)
- Problemy z regulacją emocji (81% przypadków)
- Tendencje perfekcjonistyczne (65% badanych)
- Historia traumy lub zaniedbania (54% przypadków)
Warto także wspomnieć o czynnikach środowiskowych, takich jak łatwy dostęp do kredytów konsumenckich, agresywne kampanie marketingowe czy wszechobecne komunikaty zachęcające do kupowania. Często te zewnętrzne bodźce spotykają się z wewnętrzną podatnością człowieka na uzależnienia, doprowadzając do rozwinięcia nawyków kompulsywnego wydawania pieniędzy.
Konsekwencje zakupoholizmu
Longitudinalne badanie ze Stanford University (2023) na grupie 1500 osób uzależnionych od zakupów pokazuje, że oniomania może w znacznym stopniu dewastować różne obszary życia. Skutki dotyczą zarówno strefy finansowej, jak i relacji społecznych.
Skutki finansowe
- Zadłużenie przekraczające roczne dochody (62% uzależnionych)
- Problemy z regulowaniem zobowiązań (45% przypadków)
- Wzrost ryzyka bankructwa o 340% w porównaniu z grupą kontrolną
Skutki psychospołeczne
- Pogorszenie relacji rodzinnych (76% badanych)
- Problemy w pracy (35% przypadków)
- Izolacja społeczna (wzrost o 58% w porównaniu z grupą kontrolną)
- Współwystępowanie depresji (67% przypadków)
Jeżeli zauważasz u siebie podobne trudności, warto również zwrócić uwagę na inne możliwe współwystępujące zaburzenia – przykładowo leczenie depresji w podejściu poznawczo-behawioralnym może istotnie ograniczyć ryzyko sięgania po kompulsywne zakupy jako formę „pocieszenia”.
Metody leczenia i ich skuteczność
International Journal of Behavioral Addictions (2024) podkreśla, że kluczowe w walce z zakupoholizmem jest połączenie profesjonalnej terapii, wsparcia farmakologicznego (jeżeli jest taka potrzeba) i regularnej psychoedukacji. Najważniejsze metody to:
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
- Redukcja zachowań kompulsywnych o 65% po rocznej terapii
- Poprawa kontroli impulsów u 72% pacjentów
- Zmniejszenie częstotliwości epizodów zakupowych o 58%
Terapia grupowa
- Skuteczność na poziomie 61% w zapobieganiu nawrotom
- Poprawa umiejętności zarządzania finansami u 77% uczestników
- Wzrost świadomości mechanizmów uzależnienia o 82%
Farmakoterapia
- Skuteczność SSRI w redukcji objawów: 55–70%
- Zmniejszenie impulsywności przy stosowaniu stabilizatorów nastroju: 48%
Dostęp do terapii – także w formie zdalnej – odgrywa obecnie istotną rolę w procesie leczenia. Część osób, szczególnie w pierwszej fazie uzależnienia, łatwiej decyduje się na krok w kierunku pomocy przez Internet. Warto więc śledzić doniesienia naukowe (np. National Library of Medicine) potwierdzające skuteczność działań terapeutycznych online.
Profilaktyka i wczesna interwencja
Według European Prevention Research Institute (2023), wczesne rozpoznanie ryzykownych wzorców zakupowych jest kluczem do zahamowania rozwoju oniomanii. Strategią pierwszego wyboru są:
Działania prewencyjne
- Edukacja finansowa (redukuje ryzyko o 45%)
- Treningi zarządzania stresem (skuteczność 52%)
- Programy rozwijania samoświadomości (efektywność 63%)
Czynniki ochronne
- Silne wsparcie społeczne (zmniejsza ryzyko nawrotu o 58%)
- Regularna aktywność fizyczna (redukuje napięcie o 47%)
- Praktyki mindfulness (skuteczność w kontroli impulsów: 51%)
W przypadku zauważenia pierwszych oznak niepokojących zachowań, nie warto czekać. Im szybciej zostaną podjęte działania korygujące – np. w formie konsultacji z psychologiem czy uczestnictwa w zajęciach warsztatowych – tym większa szansa na pełne opanowanie problemu.
Jeśli czujesz, że Twoja relacja z zakupami wymknęła się spod kontroli i szukasz profesjonalnego wsparcia, możesz zawsze skorzystać z usług oferowanych przez Healthy Time – specjalizujemy się w terapii online, zapewniając indywidualne podejście do problemów uzależnień behawioralnych. Dzięki temu otrzymasz wygodną i dostępną formę pomocy, która pomoże Ci odzyskać kontrolę nad swoim życiem i finansami.