Depresja jest poważną chorobą psychiczną, która dotyka miliony ludzi na całym świecie. Może ona powodować szereg niepokojących objawów, takich jak poczucie beznadziejności, utrata zainteresowania przyjemnymi czynnościami i trudności z koncentracją. Większość osób cierpiących na depresję może skorzystać z leczenia, a terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najskuteczniejszych form psychoterapii w leczeniu depresji.
Na początek warto przybliżyć, jak modele poznawczo-behawioralne rozumieją depresję jako zaburzenie psychiczne. Oczywiście warto pamiętać, że aspekty poznawcze w tym rozumieniu depresji to jedynie „dodatek” do całej złożoności tego kontekstu, jakim jest choroba afektywna. Istotnym faktem w poznawczo-behawioralnym rozumieniu depresji jest wzajemny wpływ czynników poznawczych oraz biologicznych. Należą do nich zmiany takie jak np. myśli automatyczne, przekonania. Współczesne modele depresji odnoszą się do obszarów takich jak: procesy przetwarzania informacji, poznanie społeczne, modele poznawczo-behawioralne.
Jak działa proces terapeutyczny w leczeniu depresji?
Proces terapeutyczny, który ma za zadanie pomóc pacjentowi z depresją, obejmuje skupienie się na procesach myślenia pacjenta oraz ich świadomym poziomie. Na przykład Beck i Ellis zainspirowani filozofią opracowali metodę, która nazywa się „dialogiem sokratejskim”. Polega ona na aktywnym udziale obu stron z zachętą do poddania w wątpliwość dotychczasowego punktu widzenia pacjenta. Pacjent otrzymuje jawny dostęp do swojego systemu przekonań dzięki czemu świadomie może znaleźć sposoby rozwiązania swoich problemów (zainspirowany pytaniami terapeuty ale i także samodzielnie).
Istotnym jest aby określić i zdefiniować problem pacjenta oraz jego ramy czasowe, tak aby można było się skupić na problemie i rozwiązaniu go. W terapii poznawczej zakładamy, że jedyne, do czego posiadamy dostęp to to co dzieje się „tu i teraz”. To podejście istotnie różni się od psychodynamicznego tym, że terapeuta nie analizuje oraz nie odnosi się do przeszłości swojego pacjenta. Terapeuta nie determinuje pacjenta jego przeszłością i nie definiuje tym jego problemów.
Poznawczo-behawioralne metody pracy z depresją
Po określeniu celu terapii oraz konceptualizacji problemu, wyróżniamy podstawowe metody pracy z pacjentem depresyjnym. Podpowiedzi do tego, jakie techniki należy wybrać, zlokalizowane są w wiedzy, którą dotychczas uzyskaliśmy o problemie pacjenta. Możemy rozpocząć naszą pracę od psychoedukacji pacjenta, która polega na wytłumaczeniu mu jak działa zależność myśli-emocje-objawy. Należy zapoznać pacjenta z modelem poznawczym a także modelem samej choroby. Klaryfikacja tego, jak działają te mechanizmy pomoże w dalszych interwencjach.
W związku z tym, że w depresji często pojawia się apatia, na przykład możemy zwiększać aktywność pacjenta poprzez stymulowanie zachowań związanych z przyjemnością (np. angażowanie się w czynności sprawiające przyjemność, czerpanie przyjemności i siły z ćwiczeń fizycznych, spotkań z przyjaciółmi, rodziną czy odnowienia zapomnianego hobby.
Jeśli jednak głównym problemem jest niesprzyjające środowisko np. występowanie przemocy, terapia poznawczo-behawioralna skupia się na szukaniu możliwych rozwiązań i zmian np. zatrzymaniu jej). Innymi pomocnymi technikami mogą okazać się np. planowanie aktywności oraz ocena radzenia sobie i przyjemności.
Ważnym elementem pracy z pacjentem depresyjnym jest także uczenie się samonagradzania, nawet za pozornie wydające się „błahe” i „codzienne” osiągnięcia takie jak np. wstanie z łóżka i poranna toaleta. Aby przystosować pacjenta do prawidłowego funkcjonowania ważne jest by nauczyć go umiejętności rozwiązywania problemów oraz samego podejmowania się tego.
Dodatkowo powinniśmy także pracować z negatywnymi myślami automatycznymi za pomocą technik restrukturyzacji poznawczych, ponieważ pacjent może nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, iż takowe myśli występują. Pomocnym narzędziem poznawczym może okazać się tutaj tabela myśli automatycznych.
Pacjent depresyjny ma często negatywne myśli o sobie, świecie i przyszłości (triada depresyjna), dlatego warto pracować nad dekatastrofizacją i myśleniem negatywnym.
Jak wygląda poznawczo-behawioralna praca z pacjentem depresyjnym?
Poznawczo-behawioralna praca z pacjentem depresyjnym obejmuje także technikę skalowania. Ma ona trzy zasadnicze cele:
– określamy intensywność emocji lub przekonań
– określamy zniekształcenia poznawcze
– modyfikujemy je oraz monitorujemy przebieg zmian, zachodzący w trakcie terapii.
Pacjent depresyjny w swoim indywidualnym problemie ma wiele założeń oraz schematów depresjogennych, które my jako terapeuci musimy zrozumieć i modyfikować. Dodatkowe techniki wspomagające terapie to np. odgrywanie ról oraz eksperymenty behawioralne dostosowane indywidualnie do celów terapii i konceptualizacji problemu.
Wiele poznawczych technik terapeutycznych odnosi się do pracy nad myślami automatycznymi, zniekształceniami poznawczymi oraz pracą nad stylami atrybucji. Istotne jest aby u pacjenta z depresją rozwijać umiejętność obserwacji własnego sposobu myślenia, który przysłuży się klaryfikacji problemu.
Rozwój umiejętności samoobserwacji oraz weryfikacja myśli automatycznych związanych z poczuciem bezradności pomogą pacjentom, u których występuje myślenie dychotomiczne typu „nie jestem w stanie nic zrobić”. Aby ograniczyć wycofywanie się z jakichkolwiek aktywności pacjenta należy pracować nad katastrofizacją, która objawia się myśleniem takim jak „Na pewno nic mi się nie uda”. Ta technika daje szanse odkrycia wzorca, a następnie jego zmiany oraz zwiększenie się częstotliwości podejmowania aktywności przez pacjenta.
Kolejną techniką może być trening uważności. Polega on na nabyciu umiejętności skupiania uwagi na wybranych bodźcach, dzięki czemu pacjent depresyjny zmniejsza intensywność ruminacji oraz zamartwiania się. Dodatkowo, można pacjentowi zadać tzw. „pracę osobistą”, która ma polegać na wyciągnięciu wniosków na podstawie doświadczeń. Wpływa to korzystnie na aktywność pacjentów między sesjami. Praca osobista powinna opierać się i wynikać z konceptualizacji problemu i problemu omawianego na konkretnej sesji.
Na ostatnim etapie terapii z pacjentem depresyjnym należy się skupić na czynnikach podtrzymujących problem pacjenta i opracować plan na wypadek nawrotów choroby. Czynniki te w przypadku pacjenta depresyjnego powinny polegać głównie na aspektach schematów poznawczych, wzorcach reagowania, podejmowaniu aktywności, samoobserwacji etc. Należy także podsumować dotychczasowe zmiany oraz utrwalać te nabyte umiejętności.
Podsumowując, terapia poznawczo-behawioralna depresji ma za zadanie zrozumieć problem i zmienić sposób myślenia (sfera poznawcza) i zachowania (sfera behawioralna) pacjenta. To z kolei ma zaowocować korzystnie na sferę emocjonalną, dzięki czemu pacjent poczuje się lepiej. Terapeuta musi pomóc nauczyć się nowych, adaptacyjnych sposobów radzenia sobie z problemami oraz przystosować pacjenta do prawidłowego funkcjonowania.
Etapy terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu depresji
Etap 1: Ocena
Pierwszym etapem terapii poznawczo-behawioralnej jest ocena. Podczas tego etapu terapeuta przeprowadza wywiad z pacjentem, aby zrozumieć jego doświadczenia i objawy depresji. Terapeuta może wykorzystać standardowe kwestionariusze i skalę oceny, aby dokładnie ocenić stopień depresji u pacjenta.
Etap 2: Edukacja
Drugim etapem terapii jest edukacja pacjenta o depresji. Terapeuta wyjaśnia, jak depresja wpływa na życie pacjenta i jakie są jej objawy. Terapeuta wyjaśnia także, jak poznawczo-behawioralna terapia depresji działa i jakie są cele terapii.
Etap 3: Identyfikacja myśli i zachowań
Trzeci etap terapii skupia się na identyfikacji myśli i zachowań, które przyczyniają się do depresji. Terapeuta zachęca pacjenta do zidentyfikowania negatywnych myśli i przekonań, które wpływają na jego nastrój. Pacjent uczy się, jak rozpoznawać te myśli i jak zmieniać swoje podejście do nich. Terapeuta zachęca także pacjenta do identyfikowania zachowań, które przyczyniają się do depresji.
Etap 4: Korekta myśli i zachowań
Czwartym etapem terapii jest korekta myśli i zachowań. Terapeuta pomaga pacjentowi w zmianie negatywnych myśli i przekonań, które przyczyniają się do depresji. Terapeuta pomaga pacjentowi w identyfikacji alternatywnych myśli i sposobów myślenia, które będą sprzyjać pozytywnemu nastrojowi. Pacjent uczy się także, jak zmieniać negatywne zachowania na pozytywne.
Etap 5: Utrwalanie zmian
Piątym etapem terapii jest utrwalanie zmian. Terapeuta pomaga pacjentowi w utrwaleniu nowych umiejętności i sposobów myślenia. Pacjent uczy się, jak stosować nowe umiejętności w codziennym życiu.
CBT w leczeniu depresji – a co to właściwie znaczy?
CBT działa poprzez pomaganie ludziom w rozpoznawaniu i modyfikowaniu negatywnych wzorców myślowych i niepożądanych zachowań, które mogą przyczyniać się do depresji. Psychoterapia metodą CBT może odbywać się zarówno w gabinecie psychologa jak i jest możliwość skorzystania z psychoterapii online. Celem jest pomoc klientom w rozwinięciu bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie, aby lepiej zarządzać swoimi emocjami i zmniejszyć objawy depresji. CBT opiera się na założeniu, że nasze myśli, emocje, odczucia fizyczne i zachowania są ze sobą powiązane; zmieniając jeden z tych elementów, możemy wpłynąć na wszystkie pozostałe.
Pierwszy etap CBT skupia się na ocenie historii klienta i określeniu aktualnych problemów, z którymi się boryka. Podczas tego etapu ważne jest, aby terapeuci poznali okoliczności życia klienta, aby mogli ocenić, w jaki sposób każdy czynnik może przyczyniać się do jego depresji. Terapeuci pracują również z klientami nad ustaleniem celów leczenia: cele te mogą obejmować zmniejszenie ogólnego poziomu stresu lub opracowanie zdrowszych strategii radzenia sobie ze stresorami w życiu.
W drugim etapie CBT terapeuci skupiają się na tym, aby pomóc klientom dowiedzieć się, w jaki sposób ich myśli i przekonania wpływają na przeżywanie emocji i jak to wpływa na ich zachowanie. Wiąże się to z pomocą w identyfikacji automatycznych wzorców myślowych związanych z negatywnymi emocjami, takimi jak smutek czy złość; myśli te często prowadzą nas do ruminacji lub błędnego koła zamartwiania się wydarzeniami, których nie można w żaden sposób zmienić. Poprzez techniki takie jak restrukturyzacja poznawcza lub kwestionowanie podstawowych przekonań, terapeuci mogą pomóc klientom zmodyfikować te automatyczne wzorce myślowe tak, aby nie służyły już jako wyzwalacze negatywnych uczuć lub zachowań.
Oprócz zajmowania się zniekształceniami poznawczymi, CBT może również obejmować badanie kwestii behawioralnych związanych z depresją, takich jak unikanie czy zwlekanie. Na tym etapie terapeuci często stosują techniki rozwiązywania problemów, takie jak strategie zarządzania czasem, aby pomóc klientom rozłożyć duże zadania na mniejsze części, dzięki czemu będą czuli się mniej przytłoczeni; terapeuci mogą również wprowadzić techniki relaksacyjne, takie jak mindfulness lub progresywna relaksacja mięśni, aby klienci stali się bardziej świadomi fizycznych odczuć związanych z lękiem lub stresem, które mogą nasilać objawy depresji.
CBT pomaga klientom stać się bardziej świadomymi własnych myśli, uczuć i zachowań, dzięki czemu mogą oni dokonać zmian niezbędnych do poprawy ich zdrowia psychicznego i ogólnego samopoczucia; oprócz tego, że jest to skuteczna forma psychoterapii w leczeniu depresji, okazała się również przydatna w leczeniu innych zaburzeń nastroju, takich jak choroba dwubiegunowa czy zaburzenia lękowe. Jednak jak każda forma terapii wymaga poświęcenia zarówno ze strony terapeuty, jak i klienta, aby pozytywne zmiany nastąpiły; podczas gdy niektóre efekty są natychmiastowe, nie ma drogi na skróty, jeśli chodzi o osiągnięcie trwałej zmiany psychologicznej poprzez psychoterapię – ale przy konsekwentnym wysiłku jej potencjalne korzyści są warte podróży!
Ile trwa leczenie depresji?
Depresja jest złożonym stanem i istnieje wiele zmiennych, które należy wziąć pod uwagę, próbując oszacować długość czasu, jaki zajmie jej leczenie. Ogólnie rzecz biorąc, ilość czasu wymagana do odpowiedniego zajęcia się depresją zależy od nasilenia objawów, czasu ich trwania i ich wpływu na funkcjonowanie. Ponadto, różne inne czynniki, takie jak zdolność jednostki do zaangażowania się w leczenie, rodzaj zastosowanej metody leczenia i wszelkie współwystępujące problemy ze zdrowiem psychicznym mogą wpłynąć na to, jak długo potrwa, aby osoba doświadczyła ulgi od objawów depresji.
Odpowiedź na to pytanie jest złożona i zależy od wielu czynników, takich jak stopień ciężkości depresji, indywidualne doświadczenia pacjenta, a także rodzaj leczenia. W większości przypadków terapia depresji trwa od kilku miesięcy do roku.
Krótkoterminowa terapia na depresje
Krótkoterminowa terapia depresji trwa zwykle od 8 do 16 tygodni i skupia się na łagodzeniu objawów depresji. Ta forma terapii skupia się na nauce pacjenta umiejętności radzenia sobie z objawami depresji, takich jak zmęczenie, brak energii i niski nastrój. W ramach krótkoterminowej terapii, pacjent uczestniczy w sesjach terapeutycznych, w których uczy się radzenia sobie z trudnościami, poprawy swojego nastroju i zwiększenia aktywności fizycznej.
Długoterminowa terapia przy depresji
Długoterminowa terapia depresji zwykle trwa od 6 miesięcy do roku lub dłużej. Ta forma terapii skupia się na identyfikacji przyczyn depresji i pracy z pacjentem w celu rozwiązania problemów, które przyczyniają się do choroby. W ramach długoterminowej terapii pacjent uczestniczy w regularnych sesjach terapeutycznych, w których uczy się strategii radzenia sobie z objawami depresji, takich jak negatywne myśli i emocje, które przyczyniają się do niskiego nastroju. Terapeuta może również pomóc pacjentowi w identyfikacji pozytywnych działań, takich jak zwiększenie aktywności fizycznej i utrzymywanie zdrowych relacji.
Leki przeciwdepresyjne
Leki przeciwdepresyjne są często stosowane jako część leczenia depresji. Leki te zwykle zaczynają działać po kilku tygodniach stosowania, ale pełna poprawa nastroju może zająć do kilku miesięcy. Terapeuta może zalecić pacjentowi kontynuowanie przyjmowania leków przez okres od 6 do 12 miesięcy po poprawie nastroju, aby zapobiec nawrotom depresji.
Podsumowanie
Ile trwa leczenie depresji zależy od wielu czynników, takich jak stopień ciężkości choroby, indywidualne doświadczenia pacjenta i rodzaj leczenia.