Hipochondria – czym jest i jak leczyć?

kobieta w maseczce surfuje w internecie

Spis treści

Inaczej – zaburzenie hipochondryczne. Jest to zaburzenie somatoformiczne (czyli forma zaburzeń nerwicowych), którego dominującą cechą jest stałe nieuzasadnione przekonanie o istnieniu przynajmniej jednej poważnej, postępującej choroby somatycznej. Hipochondria nie jest chorobą wyimaginowaną. Osoba cierpiąca na hipochondrię ujawnia uporczywe skargi somatyczne lub stale skupia uwagę na ich fizycznej naturze. Normalne czy banalne doznania lub przejawy są często interpretowane jako nienormalne i świadczące o chorobie, a uwaga skupiona jest zwykle na jednym czy dwóch narządach albo układach ciała. Hipochondria często występuje w depresji lub towarzyszy jej lęk.

Czym jest hipochondria?

Hipochondria to stan, w którym osoba nieustannie zwraca uwagę na swoje ciało i odczucia, często przekonując się, że choruje na poważne choroby, choć nie ma ku temu rzeczywistych dowodów medycznych. Osoby z hipochondrią często szukają pomocy u różnych lekarzy i korzystają z różnych testów diagnostycznych, ale nawet gdy wyniki są negatywne, nadal nie są w stanie uwierzyć, że są zdrowe.

Hipochondria współtowarzyszy różnym odmianom nerwic oraz depresji i stanów depresyjnych. Towarzyszy jej odczuwanie bardzo silnego lęku. Pacjent panicznie boi się o swoje życie, co uniemożliwia normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Osoba cierpiąca na hipochondrię skarży się na objawy związane z chorobą, a po wykluczeniu schorzenia przez lekarza, może wyszukiwać kolejnych symptomów potwierdzających stan chorobowy. Proces ten trwa stale i ciągle się powtarza – tzw. mechanizm błędnego koła (nieustanne interpretowania występujących objawów i ich transformacji w nowe).

Osoby z zaburzeniem hipochondrycznym często sięgają po porady specjalistów wielu różnych dziedzin. Często rozpoczynają leczenie na własną rękę, korzystając z porad pseudomedyków, decydując się na leczenie alternatywne – niepolecane przez gremia medyczne nie wierząc diagnozom lekarskim. Tymczasem chory wymaga konsultacji psychiatrycznej.

Osoby, które cierpią̨ z powodu lęku o zdrowie, są obsesyjnie zaabsorbowane tym, że są̨ poważnie chore. Jeśli ktoś́ wierzy, że cierpi na poważną chorobę, nowotwór, guz mózgu, wtedy każdy niewinny, czy normalny objaw fizyczny może być widziany, jako symptom tej właśnie poważnej choroby i potwierdza przekonanie: “Muszę być poważnie chory/ra”.

Hipochondria towarzyszy ludziom od wieków. W przeszłości choroby były bardziej niebezpieczne i groźne dla życia, co skłaniało ludzi do ciągłego monitorowania swojego zdrowia. Jednak dziś, gdy medycyna zrobiła wielki postęp i wiele chorób zostało wyleczonych, hipochondria stała się bardziej problematyczna niż kiedykolwiek wcześniej.

Objawy hipochondrii

Osoby z hipochondrią często doświadczają szeregu objawów, które często określa się jako somatyczne. Wśród tych objawów mogą znajdować się bóle głowy, bóle mięśni, problemy z trawieniem, zmęczenie i problemy z oddychaniem. Wszystkie te objawy mogą wskazywać na rzeczywiste problemy zdrowotne, ale u osób z hipochondrią często są one wyolbrzymione i nieodpowiednio interpretowane.

Hipochondria może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, ponieważ osoby z tym zaburzeniem często są narażone na niepotrzebne badania i procedury medyczne, a także często przyjmują leki, których nie potrzebują. Ponadto, ciągłe myślenie o swoim zdrowiu i przekonanie, że coś jest nie tak, może prowadzić do poważnych problemów psychicznych, takich jak depresja i lęk.

Do objawów hipochondrii należą:

  • nieustające zaabsorbowanie możliwą obecnością jakiejś, w przekonaniu chorego zwykle bardzo poważnej, choroby somatycznej – dotyczy to zarówno ciągłego rozmyślania o domniemanej chorobie jak i skupienia na różnych sygnałach z ciała mogących o niej świadczyć,
  • skupienie na „objawach” tej choroby – zwyczajne dla większości ludzi odczucia płynące z ciała, takie jak „burczenie” w brzuchu, chwilowe uczucie mrowienia w jednej z kończyn, nie zawsze identyczne ciśnienie krwi, są interpretowane przez pacjenta jako objawy poważnej choroby – stają się „dowodem” istnienia choroby serca albo choroby przewodu pokarmowego; zwykły kaszel w przekonaniu hipochondryka jest świadectwem gruźlicy albo choroby nowotworowej, chwilowe osłabienie jest dowodem na obecność niezdiagnozowanego przez neurologów stwardnienia rozsianego,
  • lęk i objawy depresyjne – niestety, wynikające z tego pewne objawy fizyczne stają się pożywką dla hipochondrycznych obaw i przekonań pacjenta; związane z lękiem kołatania serca są wtedy kolejnym dowodem choroby układu krążenia, biegunka nie jest wiązana ze stresem lecz z nierozpoznaną chorobą przewodu pokarmowego i tak dalej; wiele osób cierpiących na zaburzenie hipochondryczne ma „syndrom białego fartucha” – pomiar ciśnienia krwi w czasie wizyty u lekarza zawsze pokaże niepokojąco wysokie wartości,
  • pacjent chorujący na zaburzenie hipochondryczne zazwyczaj „wie” co to za choroba; prawidłowe wyniki konsultacji lekarskich i badań dodatkowych nie zmieniają przekonań pacjenta i nie zmniejszają jego obaw, najczęściej są po prostu nieakceptowane,
  • osoby z zaburzeniem hipochondrycznym są bardzo skupione na sobie i tego (skupienia na ich dolegliwościach i obawach) wymagają od otoczenia, często staje się to udręką dla osób bliskich, a próby zwrócenia hipochondrykowi uwagi na jego albo jej nadmierny egocentryzm spotykają się z urażeniem i poczuciem krzywdy,
  • hipochondryk bardzo często „używa” swoich dolegliwości do wywierania wpływu na swoje otoczenie i dzięki swojemu „chorowaniu” uzyskuje centralną, dominującą pozycję w rodzinie.

Do najważniejszych objawów nerwicy hipochondrycznej należą:

  • nieuzasadniony lęk i objawy depresyjne;
  • przekonanie o obecności bardzo poważnej choroby;
  • problemy ze snem i jedzeniem, wynikające z zadręczania się myślami o chorobie;
  • silne dolegliwości bólowe;
  • nadmierne zainteresowanie funkcjonowaniem organizmu człowieka;
  • skupienie się na sobie i wymaganie tego od otoczenia, często staje się to udręką dla osób bliskich, a próby zwrócenia hipochondrykowi uwagi na jego albo jej nadmierny egocentryzm spotykają się z urażeniem i poczuciem krzywdy;
  • osoba z hipochondrią dużo lepiej czuje się wśród ludzi chorych niż zdrowych.

Przyczyny hipochondrii

Nie udało się dotychczas jednoznacznie i ostatecznie ustalić przyczyn tego zaburzenia. Hipochondryk, z jednej strony uciążliwy dla swojego otoczenia i irytujący trwałością swoich przekonań o chorobie pomimo jednoznacznych dowodów na brak jakiegokolwiek schorzenia, jest człowiekiem, który cierpi – psychicznie. Nie jest kimś, kto specjalnie wymyślił sobie jakąś chorobę i jest tego świadomy.

Rozpoznanie staje się jednak prawdopodobne, gdy taki stan trwa przynajmniej pół roku, nie ma charakteru i intensywności urojenia, i nie ogranicza się do zaobserwowanych przez pacjenta nieprawidłowości we własnym wyglądzie.

Choć trudno wskazać jedną przyczynę wywołującą nerwicę hipochondryczną, to można wymienić najczęstsze z nich. Są to:

  • urazy psychiczne wynikające z traumatycznych wydarzeń;
  • brak zaspokojenia potrzeb emocjonalnych;
  • nadopiekuńczość rodziców – hipochondrykami stają się osoby z domów, gdzie błahe dolegliwości urastały do rangi poważnej choroby;
  • egocentryzm, narcyzm – czyli nadmierna koncentracja na sobie i własnym ciele;
  • tendencje lękowe – zagrożenie płynące z otoczenia, chęć ukarania siebie.
  • na zaburzenie hipochondryczne może zachorować ktoś, kto w dzieciństwie był blisko ciężko chorych osób, szczególnie jeżeli były to osoby najbliższe oraz gdy zdarzyła się związana z chorobą przedwczesna śmierć któregoś z rodziców
  • objawy hipochondrii mogą być zewnętrznym przejawem nieuświadamianych lęków przed zagrożeniami płynącymi z otoczenia; obecność nieuświadamianego przekonania, że świat jest wrogi powoduje, że człowiek czuje się nieustająco atakowany przez „prześladowców” – w tym przypadku „prześladowcami” stają się różne odczucia somatyczne.

Przyczyna hipochondrii jest sprawą indywidualną. Aby dowiedzieć się, co stanowi czynnik wywołujący należy skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą.

Rozpowszechnienie

Nie wiadomo, jaki odsetek populacji dotknięty jest hipochondrią. Według różnych szacunków, chodzi o kilka do kilkunastu procent. Przeważają kobiety, głównie młode w wieku 20-40 lat, choć związek z płcią i wiekiem nie jest wcale wyraźny. Na hipochondrię bardziej narażone są osoby chorowite w dzieciństwie i rodzinnie obciążone schorzeniami somatycznymi, zwłaszcza nowotworami. Nerwicę hipochondryczną może również wyzwolić poważna choroba u kogoś z kręgu znajomych. Częstą przyczyną ucieczki do świata chorób są niepowodzenia i brak satysfakcji z życia.

Leczenie hipochondrii

Osoby z hipochondrią często potrzebują pomocy psychologicznej, aby zrozumieć, że ich objawy są spowodowane przez nieprawidłowe myślenie, a nie przez rzeczywiste problemy zdrowotne. Terapia poznawczo-behawioralna, także ta w formie online, jest jedną z najskuteczniejszych metod leczenia hipochondrii. Terapeuta może pomóc osobie z hipochondrią w identyfikacji negatywnych myśli, które prowadzą do lęku i niepokoju, a następnie pomóc w zastąpieniu ich pozytywnymi myślami. Ponadto, terapeuta może nauczyć technik relaksacyjnych, które pomagają zmniejszyć lęk i stres.

  • Osoby cierpiące na zaburzenia hipochondryczne bardzo rzadko zgłaszają się do lekarza psychiatry i niechętnie przyjmują propozycję leczenia lekami przeciwdepresyjnymi albo psychoterapię. Właśnie połączenie tych dwóch metod daje najlepsze efekty.
  • W leczeniu farmakologicznym najczęściej wykorzystuje się leki przeciwdepresyjne, zwykle z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Ma to na celu wyciszenie objawów i umożliwienie pełnego skupienia się na psychoterapii. Niezwykle istotne jest odwrócenie uwagi chorego od jego dolegliwości. Tylko w przypadku wyciszenia objawów tak by pacjent mógł „normalnie” funkcjonować psychoterapia będzie skuteczna i sensowna.
  • Psychoterapia jest zalecaną metodą leczenia, obejmującą terapię poznawczo-behawioralną, która główny nacisk kładzie na modyfikowanie nieprawidłowego myślenia i zachowania. Poprawia ona ogólne samopoczucie i funkcjonowanie pacjenta. Natomiast psychoterapia psychoanalityczna przynosi ulgę w objawach, jednocześnie umożliwiając rozwój i wzmocnienie osobowości.
  • Pacjent musi nastawić się na to, że terapia jest procesem długotrwałym, często bolesnym (ponieważ hipochondria ma źródło w traumatycznych przeżyciach z dzieciństwa, które trzeba przerobić), dlatego warto bezwzględnie zaufać psychoterapeucie i stosować się do jego zaleceń i przyjmować leki, które nam przepisuje psychiatra.

Pierwsza wizyta

Przychodząc do lekarza, hipochondryk oczekuje potwierdzenia diagnozy ciężkiej choroby somatycznej. Podaje przy tym szereg rozmaitych dolegliwości z zakresu różnych narządów i układów. Do najczęściej zgłaszanych należą bóle, drętwienia, mrowienia, zaburzenia czucia i ogólne osłabienie. Z reguły skargi są wyolbrzymiane i dotyczą symptomów mieszczących się w granicach fizjologii. Jeśli na dodatek narzeka młoda osoba, która „powinna” być zdrowa, lekarz dość szybko nabiera pewności, że ma przed sobą hipochondryka. O takich pacjentach lekarze pracujący razem często ze sobą rozmawiają, wzajemnie utwierdzając się w przekonaniu o słuszności postawionej diagnozy.

Paradoks hipochondrii

  • Hipochondria niesie ze sobą przede wszystkim cierpienie fizyczne i psychiczne oraz wynikające stąd ograniczenie możliwości życiowych. Jest również druga, paradoksalna strona choroby, tak zwana pozytywna intencja. Choroba może zaspokajać osobiste potrzeby, których nie jesteśmy w stanie realizować na poziomie świadomym naszego funkcjonowania. Dzięki hipochondrii możemy zyskać uwagę i zainteresowanie najbliższych, ich życzliwość, zrozumienie, a nawet miłość. Choroba to także wybawienie od obowiązków, szybkiego tempa życia i współzawodnictwa, z którymi nie mogliśmy dać sobie wcześniej rady.
  • Hipochondria nie jest więc celem samym w sobie, ale środkiem, by odpocząć od życia, które nie satysfakcjonuje lub rani, a którego, według subiektywnej oceny pacjenta, nie jest on w stanie zmienić. Jest niekiedy jednym dostępnym rozwiązaniem życiowych problemów czy trudności. Rozwiązaniem wybieranym na poziomie podświadomym. Pacjent nie wybiera bowiem świadomie choroby, co więcej – nie chce chorować. Z drugiej strony tylko choroba daje mu możliwość osiągnięcia danego celu. W końcu więc poddaje się jej, nie wiedząc, w jaki inny sposób osiągnąć pożądany przez siebie rezultat
  • Hipochondria jest swoistym lekiem na ból psychiczny wynikający z niemożności realizacji siebie. Ów zachodzący w podświadomości proces wydaje się być odpowiedzią na pytanie: dlaczego hipochondrycy nie przyjmują racjonalnych, opartych na faktach, argumentów. Są one po prostu podświadomie wypierane i racjonalizowane jako podważające wiarygodność środka mającego prowadzić do osiągnięcia danego celu, czyli choroby. Jeśli więc hipochondrykowi skarżącemu się na bóle brzucha wykonamy tomografię komputerową jamy brzusznej i wynik okaże się prawidłowy, to nasz pacjent może to sobie tłumaczyć niedoskonałością aparatu i nie zrezygnuje z dalszych poszukiwań choroby.

Groźne choroby pod maską hipochondrii

Zespół przewlekłego zmęczenia

  • Cechy charakterystyczne: nasilone zmęczenia o nagłym początku, które trwa przynajmniej pół roku, istotnie upośledza codzienną aktywność i współistnieje z różnorodnymi objawami układowymi i neuropsychicznymi.
  • Badania dodatkowe: podstawowa analiza krwi i moczu oraz ocena czynności tarczycy. W przypadku wątpliwości rozszerzona diagnostyka laboratoryjna.
  • Diagnostyka obrazowa: nie ma (obecnie w fazie eksperymentalnej).
  • Leczenie: fizykoterapia, psychoterapia, grupa wsparcia, terapie alternatywne.

Fibromialgia

  • Cechy charakterystyczne: powszechnie występujące dolegliwości bólowe wywołane przez ucisk tzw. punktów wyzwalających, zlokalizowanych w wielu okolicach głowy, tułowia i kończyn). Często współistnieje wzmożone napięcie nerwowe i utrata IV fazy snu.
  • Badania laboratoryjne: podstawowa analiza krwi i moczu, kinaza kreatynowa, hormony tarczycy.
  • Diagnostyka obrazowa: termografia.
  • Leczenie: fizykoterapia, hipnoza, zalecana pełna aktywność fizyczna.

Zespół jelita nadwrażliwego

  • Cechy charakterystyczne: zmiana rytmu wypróżnień pod postacią biegunki występującej naprzemiennie z zaparciami, dominującej biegunki lub zaparcia. Występuje u około 15 proc. populacji.
  • Badania laboratoryjne: podstawowa analiza krwi i moczu, kał na pasożyty i jaja oraz na posiew.
  • Diagnostyka obrazowa: w przypadkach wątpliwych kolografia, pasaż przewodu pokarmowego.
  • Leczenie: zależnie od dominujących objawów leki wpływające na motorykę przewodu pokarmowego, środki rozkurczowe i przeciwwzdęciowe, sedacja.

Zespół Münchhausena

  • Cechy charakterystyczne: nałogowe domaganie się opieki medycznej; chory przedstawia dramatyczne i mające pozory prawdopodobieństwa wywiady chorobowe, w całości fikcyjne.
  • Badania laboratoryjne: nie zalecane.
  • Diagnostyka obrazowa: nie zalecana.

 

Picture of Dawid Janiczek
Dawid Janiczek

Jestem psychologiem diagnostą. Pomagam wybrać nurt terapeutyczny, który będzie odpowiadał Twoim potrzebom.

Chcesz zacząć terapie ale nie wiesz jak wybrać właściwego terapeutę?

Koordynator terapii pomoże Ci wybrać osobę dopasowaną do Twoich potrzeb. Zamów wstępną rozmowę telefoniczną i otwórz się na zmiany.

Uzyskaj wsparcie, na które zasługujesz

Przejmij kontrolę nad swoim zdrowiem psychicznym – zarezerwuj sesję już dziś!

Umów się na bezpłatną rozmowę, aby wybrać terapeutę

Koordynator terapii odpowie na Twoje pytania i pomoże wybrać psychoterapeutę dopasowanego do Twoich potrzeb.

Rozmowa z koordynatorem terapii jest darmowa, niezobowiązująca i potrwa około 10 minut.

Cena psychoterapii zaczyna się już od 160 zł/50 min! Możesz zrezygnować kiedy chcesz.

cropped-sama-ikona-healthy-time.png

Healthy Time - Centrum Psychologiczne. Specjalistyczny ośrodek oferujący szeroką gamę usług z zakresu psychiatrii, psychoterapii, pomocy i diagnostyki psychologicznej.

Umów się na bezpłatną rozmowę, aby wybrać terapeutę

Koordynator terapii odpowie na Twoje pytania i pomoże wybrać psychoterapeutę dopasowanego do Twoich potrzeb.

Rozmowa z koordynatorem terapii jest darmowa, niezobowiązująca i potrwa około 10 minut.

Cena psychoterapii zaczyna się już od 160 zł/50 min! Możesz zrezygnować kiedy chcesz.